Ağ çuqun: Çaya qoyduğumuz şəkər kimi, karbon da maye dəmirdə tamamilə həll olur. Əgər mayedə həll olunan bu karbon çuqun qatılaşan zaman maye dəmirdən ayrıla bilmirsə, lakin strukturda tamamilə həll olunursa, yaranan quruluşa ağ çuqun deyirik. Çox kövrək bir quruluşa malik olan ağ çuqun qırılan zaman parlaq, ağ rəng nümayiş etdirdiyi üçün ağ çuqun adlanır.
Boz çuqun: Maye çuqun qatılaşarkən, maye metalda həll olunan karbon, məsələn, çaydakı şəkər, bərkimə zamanı ayrı bir faza olaraq ortaya çıxa bilər. Belə bir quruluşu mikroskop altında araşdırdığımız zaman karbonun ayrı-ayrılıqda qrafit şəklində, adi gözlə görünən bir quruluşa çevrildiyini görürük. Bu tip çuqunlara boz çuqun deyirik, çünki karbonun lamellərdə, yəni təbəqələrdə göründüyü bu quruluş qırıldıqda mat və boz rəng yaranır.
Xallı çuqun: Yuxarıda qeyd etdiyimiz ağ çuqunlar sürətli soyutma şəraitində, boz çuqunlar isə nisbətən yavaş soyutma şəraitində görünür. Əgər tökülən hissənin soyuma sürəti ağdan boz rəngə keçidin baş verdiyi diapazonla üst-üstə düşürsə, boz və ağ strukturların birlikdə göründüyünü görmək mümkündür. Biz bu çuqunlara xallı deyirik, çünki belə bir parçanı qırdıqda ağ fonda boz adacıklar görünür.
Temperlənmiş çuqun: Bu tip çuqun əslində ağ çuqun kimi bərkidilir. Başqa sözlə, çuqunun bərkiməsi təmin edilir ki, karbon strukturda tamamilə həll olunmuş vəziyyətdə qalsın. Daha sonra bərkimiş ağ çuqun istilik müalicəsinə məruz qalır ki, strukturda həll olunan karbon strukturdan ayrılsın. Bu istilik müalicəsindən sonra karbonun nizamsız formalı kürələr şəklində çoxluq təşkil etdiyini görürük.
Bu təsnifata əlavə olaraq, əgər karbon bərkləşmə nəticəsində strukturdan ayrıla bilsəydi (boz çuqunlarda olduğu kimi), yaranan qrafitin formal xüsusiyyətlərinə nəzər salaraq başqa təsnifat apara bilərik:
Boz (lamelli qrafit) çuqun: Əgər karbon qatılaşaraq kələm yarpaqları kimi laylı qrafit strukturuna səbəb olarsa, biz bu cür çuqunları boz və ya qatlı qrafit çuqunlara aid edirik. Oksigen və kükürdün nisbətən yüksək olduğu ərintilərdə meydana gələn bu quruluşu yüksək istilik keçiriciliyinə görə çox büzülmə meyli göstərmədən bərkidə bilərik.
Sferik qrafit çuqun: Adından da göründüyü kimi, bu quruluşda karbonun sferik qrafit topları kimi göründüyünü görürük. Qrafitin lamel quruluşa deyil, sferik quruluşa parçalanması üçün mayenin tərkibindəki oksigen və kükürd müəyyən səviyyədən aşağı salınmalıdır. Məhz buna görə də sferoid qrafit çuqunu istehsal edərkən biz maye metalı oksigen və kükürdlə çox tez reaksiya verə bilən maqneziumla müalicə edirik və sonra qəliblərə tökürük.
Vermikulyar qrafit çuqun: Sferoid qrafit çuqun istehsalı zamanı tətbiq edilən maqnezium müalicəsi qeyri-kafi olarsa və qrafit tamamilə sferoidləşə bilmirsə, vermikulyar (və ya yığcam) dediyimiz bu qrafit quruluşu ortaya çıxa bilər. Lamelli və sferik qrafit növləri arasında keçid forması olan vermikulyar qrafit, çuquna sferoid qrafitin yüksək mexaniki xüsusiyyətlərini təmin etməklə yanaşı, yüksək istilik keçiriciliyi sayəsində büzülmə meylini də azaldır. Sferik qrafit çuqun istehsalında səhv hesab edilən bu konstruksiya, yuxarıda qeyd etdiyimiz üstünlüklərə görə bir çox tökmə zavodları tərəfindən qəsdən tökülür.
Göndərmə vaxtı: 29 mart 2023-cü il